Średniej wielkości miasto na północy Polski. Autobus odrywa się ciężko z przystanku, wydając pomruk razem z czarną chmurą spalin, którą natychmiast czuję nawet w przykrytych maseczką ochroną nozdrzach. – Fuj – krzywię się z niesmakiem. Nie mogliby wymienić tych autobusów na elektryczne? Słyszę: chyba coś ci się pomyliło, to nie Szwajcaria.
Stolica kraju. Chyba, bo niewiele widać przez grubą mgłę smogu. Choć nie muszę, noszę maskę na zewnątrz. Nie z obawy przed wirusem, ale przed uduszeniem. Mimo to jest cudownie. Dzwonię do znajomej z Zurychu. – Wiesz, jestem tu dopiero kilka godzin i już rozmawiałam z trzema nieznajomymi osobami. Pan z poczty policzył mi przesyłkę po cenach z 2017 roku, żeby wyszło taniej. Miałam szczęście, bo nazywał się tak samo jak odbiorca paczki. Wyobrażasz sobie coś takiego w Szwajcarii? – czuję się jak pies wypuszczony z klatki. To nie Szwajcaria. Uff.
Bliżej świąt ekscytacja się kurczy. Przytłaczają rytualne wędrówki po centrach handlowych i znoszenie rzeczy, którego nie są w stanie wyhamować nawet strzelające w kosmos ceny. Śmieci i psie kupy na chodnikach. Pociąg spóźniony o godzinę. Chyba trochę tęsknię za porządkiem i spokojem. Piszę do tych, którzy w tym roku zostali w Szwajcarii. – Wracaj, tu jednak żyje się wygodniej – dostaję w odpowiedzi.
Tydzień później ląduję w Zurychu. Pociąg z lotniska szybko i punktualnie dowozi mnie do Dworca Głównego. Kiedy czekam na tramwaj, na przystanku przysiada się do mnie pan. Po chwili czuję chmurę dymu z papierosa. Śmierdzącym buchem dostaję prosto w twarz. Pan spokojnie pali dalej. Szwajcaria, tu się oddycha – mruczę pod nosem i już nie pamiętam, za czym właściwie tęskniłam.
Bo gdzie ci będzie lepiej…
To miał być tekst o jakości życia w Szwajcarii. Długo zastanawiałam się jak w ogóle podejść do tematu. Nie żeby przede mną nie zrobiły już tego tęgie mózgi. Ponieważ żyjemy w czasach klasyfikacji, różne instytucje próbują mierzyć jakość życia w krajach, a nawet w miastach i na tej podstawie tworzyć rankingi „najlepszych miejsc do życia”. Jak się pewnie domyślacie, Szwajcaria jest w tych zestawieniach prymuską, bez względu na to, kto i co dokładnie bada. Firma Mercer na przykład regularnie publikuje globalną hierarchię miejsc najbardziej przyjaznych ekspatom. W 2019 roku w pierwszej dziesiątce umieściła aż trzy szwajcarskie miasta – Zurych (na drugim miejscu na świecie, zaraz po Wiedniu), Genewę i Bazyleę. Ranking zwraca uwagę m.in. na ceny i zarobki, warunki mieszkaniowe, opiekę zdrowotną, środowisko naturalne, usługi publiczne, rekreację, edukację i ogólny klimat społeczno-polityczny.
Z kolei w rankingu OECD Better Life Index, poza standardowymi kategoriami, znajdziemy też takie jak satysfakcja z życia, zaangażowanie społeczne czy równowaga między życiem zawodowym i prywatnym. W dwóch ostatnich Szwajcaria wypada blado, mimo to określenie „wysoka jakość życia” to jedno z pierwszych obrazów, które pojawiają się w rozbudzonej wyobraźni przyjezdnych. A i my, którzy mieszkamy tu od lat, przestaliśmy już sobie zadawać pytanie, co to właściwie znaczy.
Niedawno w głównym wydaniu szwajcarskich wiadomości materiał o drogich lekach prowadząca rozpoczęła stwierdzeniem „opieka zdrowotna w Szwajcarii jest jedną z najlepszych na świecie”. Oczywista oczywistość. Nie ma to jak uwierzyć w swój PR. A PR-owcami Szwajcarzy są – rzeczywiście – najlepszymi na świecie. Zdarza mi się słyszeć od przyjezdnych osób różnej narodowości, że to właśnie „wysoka jakość życia” trzyma ich w alpejskim raju jak lep i nie pozwala go opuścić. To takie pojęcie-wytrych, które często kończy dyskusję na temat Szwajcarii. „…bo gdzie nam się będzie żyło lepiej?”.
Zaczęłam pytać, a odpowiedzi zalały mnie jak zuryska mgła w listopadzie. Sporo z nich dotyczyło – a jakże – pieniędzy.
Pieniądze to (nie) wszystko
Ile słynnych trójkątnych batonów da się kupić za średnią pensję szwajcarską? Przybliżony rachunek wykazuje, że jakieś… 30 dziennie! To dostatek, którego nie byliby w stanie przerobić nawet najbardziej zapalczywi pochłaniacze czekolady. Co nam mówi o Szwajcarii? Więcej niż może się wydawać.
Siła nabywcza pieniądza, czyli ile Z (tu wstawcie sobie to, co lubicie) można nabyć za X (dochody w walucie danego kraju) bywa często utożsamiane z tym, co nazywamy JAKOŚCIĄ ŻYCIA. Wiadomo, że lepiej jest żyć w kraju, w którym przy przeciętnych zarobkach stać nas codziennie na wypicie kawy w mieście, niż w takim, w którym możemy sobie na to pozwolić tylko raz w miesiącu. Pod warunkiem, że lubimy kawę i przesiadywanie w miejscach publicznych. Ale co jeśli jesteśmy domatorami, którzy wolą herbatę?
To, czy w jakimś miejscu żyje nam się dobrze jest kwestią indywidualnych potrzeb i ich zaspokojenia. Banał, ale pozwala nieco oderwać się od dyktatu pozycji w rankingach. Mierzenie jakości życia jest podobnie karkołomnym zadaniem jak zajmowanie się badaniem szczęścia. Z wielu dostępnych najbardziej przemawia do mnie chyba schemat fińskiego socjologa Erika Allardta, opierający się na trzech filarach. „Having”, czyli materialne warunki życia, jest równie ważne jak „Loving”, czyli relacje z ludźmi i „Being” – realizacja swojego potencjału i zakorzenienie w społeczeństwie.
Cieszy mnie w Szwajcarii to, że mogę wygodnie żyć bez samochodu, ubrać się za grosze w second-handzie, umeblować bezkosztowo z ulicznych wystawek i kupić sobie pączka z kremem za 2 franki na stoisku z wczorajszym pieczywem. A po powrocie z Polski, nawet to, że jeśli nabiorę spontanicznej ochoty na kanapkę z jajkiem, to nie muszę go sobie najpierw ugotować.
Jednak najważniejszym wyznacznikiem jakości życia są dla mnie relacje z ludźmi. Otwartość, która objawia się w tym, że nie tworzymy niewidzialnych murów i nie dzielimy ludzi na kategorie. Elastyczność w rozmowach, wyrażanie emocji, bez zastanawiania się, czy aby czegoś nie wypada. Inkluzywność, polegająca na dawaniu szans i docenianiu potencjału. Szacunek i zrozumienie, nawet jeśli to przelotny kontakt na infolinii operatora sieci komórkowej.
Ale przecież dla kogoś innego wysoka jakość życia to może być piękny widok za oknem, niezakorkowane ulice czy smaczny chleb w markecie, a nawet… – i tę odpowiedź jednego ze znajomych wyjątkowo szanuję – duży wybór składników na negroni.
Ponieważ temat nie dawał mi spokoju, stworzyłam – z Waszą pomocą – ranking kryteriów, według których oceniamy jakość życia w Szwajcarii jako wysoką. Co sprawia, że – cytując klasyka – chcecie zasypiać i budzić się nie gdzie indziej niż w helweckim raju? Cytaty (niektóre po redakcji) to Wasze odpowiedzi na pytanie, które zadałam w mediach społecznościowych i w prywatnych wiadomościach.
BEZPIECZEŃSTWO I ZAUFANIE
„Kiedy jestem w Niemczech czy we Francji, wiele osób zwraca mi uwagę, żebym zamknęła torebkę, bo to nie Szwajcaria. Faktycznie, bywa, że torebkę mam nie do końca zapiętą, samochód co prawda zamykam, ale często zostawiam na siedzeniu portfel, a i z zamykaniem mieszkania bywa u mnie różnie.”
„Mój mąż czasami zapomina o zamknięciu samochodu albo zostawia klucze w drzwiach domu… Wszystko zawsze jest na miejscu.”
„Ludzie generalnie sobie ufają i są do siebie przyjaźnie nastawieni. Dzięki temu nie trzeba ciągle uważać ani walczyć z otaczającym światem. Listonosz może zostawić przed budynkiem, do którego wchodzi zaparkowany wózek wypełniony przesyłkami i prawdopodobnie nic się nie stanie. Mogą funkcjonować sklepy samoobsługowe, w tym te, które wydawałoby się, że nie mają prawa przetrwać: z winem na prowincji. To też się przekłada na zaufanie do państwa – oszukiwanie systemu nie jest chlubą.”
„Człowiek czuje się tu bezpieczny, czy to na ulicy, czy to dlatego, że aborcja jest legalna.”
CZYSTOŚĆ
„Cudna natura oraz dbanie o własne otoczenie. Wiadomo, że śmieci są, ale organizujemy z sąsiadami różne akcje, żeby je wspólnie posprzątać.”
„Czyste powietrze i woda w rzekach i jeziorach.”
„Czystość nazwijmy to urbanistyczna – nie ma przewróconych koszy, zardzewiałych znaków drogowych czy rozwalonych płyt chodnikowych„.
KOMFORTOWE MIESZKANIE
„Rynek wynajmu jest wysoce uregulowany, każda strona znakomicie zabezpieczona i wszystko odbywa się na bardzo jasnych zasadach.”
„Za średnią pensję można wynająć mieszkanie i nie jest to kawalerka.”
„Wielkość mieszkań i ich standard jest o wiele wyższy niż standard europejski. Mniej więcej za jedną trzecią wypłaty można wynająć duże przestronne miejsce, na co w Polsce nigdy nie było mnie stać. Jeśli wynajmowałam, to był to pokój w standardzie dalekim od tego, który w Szwajcarii jest osiągalny z łatwością. Studenci lub praktykanci mieszkają tu w warunkach, o których polski student może tylko pomarzyć. Dla mnie to największe udogodnienie i codzienna radość.”
ZAROBKI
„Pensja, dzięki której można poczuć, że ktoś docenia twoją pracę.”
„Nieważne, jaką prace wykonujesz – kierowcy, sprzątaczki w szkole, recepcjonistki – stać cię na życie i nie martwisz się czy starczy ci do pierwszego.„
„Pracując można żyć, podróżować, odkładać, kupować co potrzeba.”
OPIEKA PAŃSTWA/GMINY
„Rynek pracy jest wymagający w porównaniu z krajami anglosaskimi czy nordyckimi, ale dobrze zorganizowany, także jeśli straci się pracę. Są oferty kursów, doradcy zawodowi. Mam porównanie z Francją i tam było z tym znacznie gorzej.”
„Piękna przestrzeń i zajęcia dla dzieci w bibliotekach i domach kultury, a także kursy, które oferuje miasto w przystępnych cenach na kieszeń każdej rodziny. Czekaliśmy rok, ale było warto.„
„Ławki, place zabaw, miejsca na grilla (często nawet z przygotowanym drewnem na ognisko) – ogólnie dobra organizacja wspólnego spędzania czasu poza domem. W lasach są miejsca na piknik, toalety na każdym kroku.”
„Kąpieliska z ratownikiem, świetną infrastrukturą, miejscem do kąpieli dla dzieciaków (z parasolami)„.
I JESZCZE…
„Wysokie standardy dotyczące ochrony praw zwierząt.”
„Jest sporo biurokracji, ale decyzje urzędników są ważne i wiążące. Do tego należy również spokojne wprowadzanie prawa, vacatio legis.”
„Dostęp do najlepszej światowej kultury.”
„Wolne niedziele. Bardziej ceni się wolny czas i życie po pracy.”
„Brak stresu na drodze.”
A na koniec moja absolutnie ulubiona wypowiedź…
„Szwajcaria daje mi poczucie, że mam tutaj większą szansę na ciekawą i spokojną przyszłość. Że jak wszystko się zawali to chociaż góry pozostaną i ta niesamowita natura (oczywiście tu nie ma żadnej gwarancji patrząc, w jaką stronę zmierza świat). Być może to są tylko moje odczucia, ale odkąd tu trafiłam, zaczęłam widzieć bezproblemową przyszłość jako coś osiągalnego.„
Czego i Wam życzę na 2022 rok!
I'm not Swiss 